Η ξύλινη μηχανότρατα ΑΓΙΟΣ ΣΠΥΡΙΔΩΝ
Η ψηφιακή αποτύπωση του σκάφους αποτελεί τη βάση για ένα τρισδιάστατο γλωσσάρι ναυπηγικών όρων.
Τα ξύλινα σκάφη του 20ού αιώνα είναι τα τελευταία απτά τεκμήρια μακροχρόνιων και δύσκολα ανιχνεύσιμων παραδόσεων ναυπηγικής και ναυσιπλοΐας στην ανατολική Μεσόγειο. Όταν η καταστροφή τους καθίσταται αναπόφευκτη, η τεκμηρίωση των κατασκευαστικών, λειτουργικών και κοινωνικών χαρακτηριστικών τους είναι το μόνο όπλο που διαθέτουμε για να μην χαθεί δια παντός η συμπυκνωμένη τεχνική εμπειρία και η γνώση που εμπεριέχουν, αλλά και τα ιστορικά συμφραζόμενα μέσα στα οποία δημιουργήθηκαν και λειτούργησαν. Καταγράφοντας τη ναυπηγική και τον εξοπλισμό ενός σκάφους, καθώς και τα προσωπικά αντικείμενα του πληρώματος, ανακατασκευάζουμε την βιογραφία ενός ναυτικού μνημείου και διατηρούμε ένα σημαντικό κεφάλαιο της νεώτερης ιστορίας στη συλλογική μνήμη του τόπου.
Το ΑΓΙΟΣ ΣΠΥΡΙΔΩΝ υπήρξε ένα από τα τελευταία μεγάλα παραδοσιακά αλιευτικά σκάφη της Κύπρου. Κατασκευάστηκε στην Κρήτη το 1950 και ανήκε στον τύπο του Καραβόσκαρου με συνολικό μήκος 24 περίπου μέτρα. Τα Καραβόσκαρα διακρίνονται για την χαρακτηριστική ελλειψοειδή πρύμνη τους, ενώ το ποδόστημα της πλώρης παρουσιάζει διπλή καμπυλότητα – κοίλο στο πάνω μέρος και κυρτό στο κάτω. Σήμερα, τα ελληνικά Καραβόσκαρα είναι εξαιρετικά σπάνια, και στην Κύπρο το ΑΓΙΟΣ ΣΠΥΡΙΔΩΝ ήταν το μοναδικό που διατηρήθηκε στην αυθεντική του μορφή, μαζί με τον μηχανολογικό και αλιευτικό εξοπλισμό του. Το σκάφος έφτασε στην Κύπρο το 1954 και χρησιμοποιήθηκε ως μηχανότρατα, αλιεύοντας στην ευρύτερη περιοχή της ανατολικής Μεσογείου, μέχρι και το 2004, όταν αποσύρθηκε από την αλιευτική δραστηριότητα στο πλαίσιο ευρωπαϊκού προγράμματος μείωσης της αλιευτικής πίεσης. Την ίδια χρονιά, με απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου της Πόλεως Χρυσοχούς, το σκάφος τοποθετήθηκε σε σημείο έξω από τη μαρίνα του Λατσιού, προκειμένου να λειτουργήσει ως μνημείο της τοπικής πολιτιστικής κληρονομιάς.
Το πρόγραμμα τεκμηρίωσης του ΑΓΙΟΣ ΣΠΥΡΙΔΩΝ (2018-2019)
Παρά τα αρχικά σχέδια, το ΑΓΙΟΣ ΣΠΥΡΙΔΩΝ έμεινε εκτεθειμένο στις καιρικές συνθήκες χωρίς καμία προστασία για 15 χρόνια, με αποτέλεσμα τη σταδιακή του φθορά. Το 2017, το Δημοτικό Συμβούλιο της Πόλεως Χρυσοχού αποφάσισε ότι το σκάφος έπρεπε να καταστραφεί και να απομακρυνθεί για λόγους ασφάλειας και αισθητικής. Αφού οι προσπάθειες του ΕΡΕΝΑΕ να εξασφαλιστούν οι απαραίτητοι πόροι για την συντήρηση και διατήρησή του απέβησαν άκαρπες, το επόμενο βήμα ήταν η πλήρης τεκμηρίωση του πριν την καταστροφή.
Το 2018 ξεκίνησε μία προσπάθεια τεκμηρίωσης του σκάφους με ψηφιακές και συμβατικές μεθόδους, σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Κύπρου. Στο πλαίσιο αυτό, έγινε αποτύπωση των ναυπηγικών γραμμών, τρισδιάστατη αποτύπωση με Laser Scanning και φωτογραμμετρική αποτύπωση με την χρήση drone. Ένα ψηφιακό μοντέλο του σκάφους αναρτήθηκε άμεσα στην ιστοσελίδα του Ινστιτούτου Κύπρου, EpHeMERA. Η πρωτοβουλία αυτή υποστηρίχθηκε από το Τμήμα Αλιείας και Θαλάσσιων Ερευνών, καθώς και από τον Δήμο Πόλης Χρυσοχούς. Παράλληλα, ξεκίνησε και εθνογραφική μελέτη, με στόχο τη διερεύνηση του ιστορικού πλαισίου και των δεσμών του με την ιστορία της αλιείας στην περιοχή.
Ταυτόχρονα, ζητήθηκε αναβολή της εφαρμογής της απόφασης του δημοτικού συμβουλίου και ξεκίνησαν νέες προσπάθειες εξεύρεσης χορηγίας είτε για την αποκατάσταση, είτε για την ελεγχόμενη διάλυση του σκάφους. Αφού το πρώτο κατέστη για ακόμη μια φορά αδύνατον, το 2019 ξεκίνησε το πρόγραμμα ΑΓΙΟΣ ΣΠΥΡΙΔΩΝ: Ολοκληρωμένη Τεκμηρίωση, Καταγραφή και Ψηφιακή Διατήρηση, με επικεφαλής το ΕΡΕΝΑΕ, χρηματοδοτούμενο από το Ίδρυμα Honor Frost, με την υποστήριξη του Δήμου Πόλεως Χρυσοχούς και το Τμήμα Αλιείας και Θαλάσσιων Ερευνών. Ο Δρ. Κώστας Δαμιανίδης (αρχιτέκτονας, ειδικός στη παραδοσιακή ναυπηγική) και η ομάδα του ανέλαβαν την τεκμηρίωση της ναυπηγικής, ενώ το Ινστιτούτο Κύπρου ολοκλήρωσε την ψηφιακή του αποτύπωση.
Ο κύριοι στόχοι του έργου ήταν οι εξής: (α) η διατήρηση των δομικών, μορφολογικών και τεχνολογικών χαρακτηριστικών του ξύλινου σκάφους, μέσω ψηφιακής τεκμηρίωσης πριν και κατά τη διάρκεια της ελεγχόμενης αποσυναρμολόγησής του, (β) η ευαισθητοποίηση του κοινού σχετικά με τη διατήρηση της ναυτικής κληρονομιάς, (γ) η διατήρηση της ‘μνήμης’ του σκάφους μέσω της δημιουργικής επανάχρησης καταγεγραμμένων τμημάτων του από καλλιτέχνες και τεχνίτες, και (δ) η διατήρηση και φύλαξη επιλεγμένων δομικών στοιχείων του σκάφους και του εξοπλισμού του, για περαιτέρω μελέτη.
Φωτογραμμετρικά μοντέλα
Η ψηφιακή εφαρμογή που δημιουργήθηκε στο πλαίσιο του προγράμματος Mare Cyprium
Χάρη στην πληθώρα οπτικού υλικού και 3D δεδομένων που παρήχθησαν κατά τη διάρκεια του έργου ΑΓΙΟΣ ΣΠΥΡΙΔΩΝ, ήταν δυνατή η πλήρης τρισδιάστατη ψηφιακή ανακατασκευή του σκάφους. Το έργο Mare Cyprium χρησιμοποίησε το ψηφιακό μοντέλο για τη δημιουργία ενός τρισδιάστατου γλωσσαρίου όρων ναυπηγικής σε δύο γλώσσες, Αγγλικά και Ελληνικά.
Η αναζήτηση ενός συγκεκριμένου όρου εμφανίζει τον ορισμό του με βάση άλλα δημοσιευμένα γλωσσάρια, ενώ ενεργοποιεί ταυτόχρονα τα τρία παράθυρα προβολής.
– Το πάνω παράθυρο προβολής εμφανίζει ένα 3D μοντέλο του αναζητούμενου στοιχείου, τοποθετημένο πάνω σε διαμήκη τομή του φωτογραμμετρικού μοντέλου του ΑΓΙΟΣ ΣΠΥΡΙΔΩΝ.
– Το κάτω αριστερό παράθυρο προβολής δείχνει το αναζητούμενο στοιχείο μέσα στο σκάφος, σημειωμένο πάνω στα κατασκευαστικά σχέδια.
– Το κάτω δεξί παράθυρο είτε εμφανίζει το μεμονωμένο 3D μοντέλο του στοιχείου για λεπτομερέστερη εξέταση, είτε παρέχει συμπληρωματικές πληροφορίες μέσω 3D μοντέλων που δημιουργήθηκαν από εικόνες του εικονογραφημένου γλωσσαρίου του J. Richard Steffy (2012).
Για ευκολότερη πρόσβαση από τους χρήστες, ο κατάλογος των όρων και των ορισμών είναι επίσης διαθέσιμος και εκτός της εφαρμογής.
Bibliography:
Adams, J.R. (2013). A maritime archaeology of ships. Innovation and social change in late medieval and early modern Europe. Oxford: Oxbow Books.
Δαμιανίδης, Κ. (1998). Ελληνική Παραδοσιακή Ναυπηγική / Greek Vernacular Boatbuilding. Αθήνα: Πολιτιστικό Τεχνολογικό Ίδρυμα ΕΤΒΑ.
Δαμιανίδης, Κ. (Ed.) (2014). ΝΑΥΣ. Πλοία και Ναυπηγική στον Ελληνικό Κόσμο. Αθήνα: Polaris.
Δαμιανίδης, Κ., Τζαβάρας, Γ., Παυλόπουλος, Γ., Πλυτάς, Α., Βλαβιανός, Ν., Αρμένης, Δ., και Ξινόγαλος, Μ. (2019). Τεύχος Εργασίας 1.1.14.4. Μελέτη αποκατάστασης περάματος ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ. Σάμος:Πνευματικό Ίδρυμα Σάμου “Ν. Δημητρίου”.
Εμίλιο-Ιωαννίδου, Κ. (2014). Λεξικό Αρχαίων Ελληνικών Ναυτικών Όρων. Ερμηνευτικό–Ετυμολογικό–Εγκυκλοπαιδικό. Αθήνα:Historical Quest.
Παπαγγέλου, Ρ. (1991). Η γλώσσα των καραβιών. Αγγλοελληνικό, ελληνοαγγλικό, ελληνοελληνικό ναυτικό λεξικό με υπομνηματισμένα σχέδια. Αθήνα: Ωκεανίδα.
Υλοποίηση της ψηφιακής εφαρμογής
Λογισμικά
Η επεξεργασία των φωτογραμμετρικών μοντέλων που χρησιμοποιήθηκαν στην εφαρμογή, έγινε με το λογισμικό Agisoft Metashape. Όλα τα υπόλοιπα 3D μοντέλα δημιουργήθηκαν με το Autodesk 3ds Max. Κάθε ένα από τα παράθυρα προβολής της εφαρμογής απαιτούσε ξεχωριστή 3D σκηνή και εξαγωγή αρχείου .gltf, τα οποία δημιουργήθηκαν με τα λογισμικά Autodesk Maya και Verge 3D. Τα λογισμικά Verge 3D και το Adobe Dreamweaver χρησιμοποιήθηκαν συνδυαστικά για τη δημιουργία της τελικής διαδραστικής εφαρμογής.
Δεδομένου ότι το Verge 3D χρησιμοποιεί WebGL για την απόδοση τρισδιάστατων γραφικών, συνιστούμε το Google Chrome για την καλύτερη εμπειρία κατά τη χρήση των εφαρμογών του Mare Cyprium.
Ευχαριστίες
Κωνσταντίνος Νικολάου
Κωνσταντίνα Ξανθοπούλου
Jules Simpson
Επιπρόσθετες πληροφορίες και δημοσιεύσεις
Adams, J.R. (2013). A maritime archaeology of ships. Innovation and social change in late medieval and early modern Europe.Oxford: Oxbow Books.
Δαμιανίδης Κ. 1998. Ελληνική Παραδοσιακή Ναυπηγική. Αθήνα, Πολιτιστικό Τεχνολογικό Ίδρυμα ΕΤΒΑ, 2η έκδοση.
Wideson, R. (1992). Cyprus: Images of a Lifetime, Demetra Publications, Cyprus.
Χρήσιμοι σύνδεσμοι
