Τα ξύλινα αλιευτικά σκάφη αποτελούν τα τελευταία απτά απομεινάρια ενός σημαντικού κεφαλαίου της πολιτιστικής κληρονομιάς του νησιού: της παραδοσιακής ναυπηγικής.
Η ναυπηγική είναι μια τέχνη που χάνεται στους αιώνες. Η εισαγωγή νέων υλικών στη βιομηχανία, όπως το πολυαιθυλένιο και το fiberglass (ο υαλοβάμβακας), σηματοδότησε την αρχή του τέλους για την παραδοσιακή ναυπηγική. Με την πάροδο του χρόνου, όλο και λιγότερα ξύλινα σκάφη κατασκευάζονται, ενώ αυτά που έχουν διασωθεί συχνά εγκαταλείπονται και καταστρέφονται. Έτσι, τα τελευταία ξύλινα αλιευτικά σκάφη αποτελούν πλέον ένα πολύτιμο πολιτιστικό τεκμήριο, το οποίο παρέχει σημαντικά στοιχεία για τη ναυτική παράδοση της Μεσογείου.
Λόγω εσφαλμένης ερμηνείας μιας ευρωπαϊκής οδηγίας που στόχευε στην πρόληψη της υπεραλίευσης και την προστασία των αλιευτικών αποθεμάτων στη Μεσόγειο, εκατοντάδες αλιευτικά σκάφη αποσύρθηκαν και καταστράφηκαν, επιφέροντας ένα ανεπανόρθωτο πλήγμα στην ενάλια πολιτιστική κληρονομιά.
Στην Κύπρο, η εν λόγω οδηγία της ΕΕ εφαρμόστηκε για πρώτη φορά το 2013, στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος Αλιείας και Υδατοκαλλιεργειών 2007-2013. Περισσότερα από 120 παραδοσιακά ξύλινα σκάφη καταστράφηκαν ολοσχερώς με εκσκαφείς, αριθμός σημαντικός, δεδομένου ότι μόνο μερικές εκατοντάδες τέτοια σκάφη υπήρχαν στο νησί. Το 2015 εισήχθη ένα νέο πρόγραμμα απόσυρσης, το οποίο αφορούσε περίπου 120 ακόμα σκάφη. Αυτή τη φορά, το Τμήμα Αλιείας και Θαλάσσιων Ερευνών της Κύπρου αποφάσισε να μην καταστρέψει όλα τα σκάφη και επέτρεψε την αποθήκευση και διατήρηση κάποιων για έκθεση και εκπαιδευτικούς σκοπούς. Τα σκάφη που διατηρήθηκαν, μεταφέρθηκαν κυρίως σε παραλιακούς δήμους και κοινότητες, όπου εκτέθηκαν σε σχολεία, πλατείες και κυκλικούς κόμβους.
Το 2015, ο Κωνσταντίνος Νικολάου, τότε φοιτητής του Πανεπιστημίου Κύπρου, κατέγραψε 97 ξύλινα σκάφη από όλο το νησί, που είχαν εγγραφεί για επιδοτούμενη αποσυναρμολόγηση. Το ΕΡΕΝΑΕ ζήτησε να διατηρηθούν έξι από αυτά, ως αντιπροσωπευτικά παραδείγματα των τεσσάρων βασικών τύπων σκαφών που κατασκευάζονταν στην Κύπρο: Μπότης, Λιμπέρτι, Τρεχαντήρα και Πασσάρα.
Τα σκάφη αυτά βρήκαν προσωρινό καταφύγιο στις εγκαταστάσεις του Πανεπιστημίου Κύπρου, όπου φυλάσσεται επίσης μια συλλογή σπάνιων αντικειμένων και εργαλείων που σχετίζονται με την τοπική παραδοσιακή ναυπηγική και αλιεία. Αυτή η συλλογή διευκόλυνε την πλήρη τεκμηρίωση και μελέτη των σκαφών από ενάλιους αρχαιολόγους και φοιτητές του Πανεπιστημίου Κύπρου. Με αυτόν τον τρόπο, η ομάδα του ΕΡΕΝΑΕ επεδίωξε να αποκτήσει μια πλήρη κατανόηση των σκαφών, όχι μόνο διατηρώντας την τεχνική γνώση και δεξιοτεχνία που κρύβεται στην κατασκευή τους, αλλά και εμβαθύνοντας στο ιστορικό πλαίσιο που περιβάλλει την κατασκευή και τη χρήση τους.
Κατά τη διάρκεια του προγράμματος Mare Cyprium, τα έξι σκάφη καταγραφήκαν με την μέθοδο της φωτογραμμετρίας ώστε να χρησιμοποιηθούν στην εφαρμογή, δημιουργώντας έτσι έναν τρισδιάστατο κατάλογο της συλλογής με συμπληρωματικές πληροφορίες σχετικά με τον τύπο, τη βιογραφία και τις βασικές διαστάσεις κάθε σκάφους. Η εφαρμογή επιτρέπει στους χρήστες να επιθεωρήσουν κάθε μοντέλο σκάφους μέσω τρισδιάστατης απεικόνισης, τόσο εξωτερικά όσο και εσωτερικά, και να περιεργαστούν την κατασκευή του.
Ανακαλύψτε περισσότερα για αυτά τα αλιευτικά σκάφη και μάθετε για τα μοναδικά χαρακτηριστικά των τύπων Μπότης, Λίμπερτι, Τρεχαντήρα και Πασσάρα, μέσω της εφαρμογής Κυπριακά Αλιευτικά Σκάφη:
Μέχρι το 2023, οι καιρικές συνθήκες είχαν προκαλέσει φθορές στα σκάφη, τα οποία είχαν μείνει εκτός νερού για 8 χρόνια. Συνειδητοποιώντας τη σημασία της διασφάλισης της μακροχρόνιας συντήρησης αυτών των έξι σκαφών για τις μελλοντικές γενιές, ξεκίνησε η δεύτερη φάση του σχεδίου διατήρησής τους. Χάρις στην ευγενική πρωτοβουλία της Island Oil Ltd και σε συνεργασία με το Πολιτιστικό Ίδρυμα Τσαβλίρη, τα σκάφη μεταφέρθηκαν στις ναυτιλιακές εγκαταστάσεις της εταιρείας στη Λεμεσό, όπου πραγματοποιήθηκαν επισκευές και πλήρης συντήρηση. Παράλληλα, άρχισαν να αποδίδουν καρπούς οι συστηματικές προσπάθειες για την εύρεση ιδρυμάτων που θα μπορούσαν να φιλοξενήσουν τα σκάφη. Σχολεία, εταιρείες και μουσεία εξέφρασαν ενδιαφέρον να φιλοξενήσουν από ένα σκάφος, αναλαμβάνοντας τη σωστή προστασία και συντήρησή τους στο μέλλον.
Φωτογραμμετρία
Η φωτογραμμετρία χρησιμοποιήθηκε για την καταγραφή και δημιουργία ψηφιακών τρισδιάστατων ανακατασκευών των έξι σκαφών. Με απλά λόγια, αυτή η τεχνική χρησιμοποιεί μια σειρά φωτογραφιών και μετρικών αναφορών για να δημιουργήσει ακριβή μετρικά τρισδιάστατα μοντέλα αντικειμένων ή σκηνών. Μέσω εξελιγμένης ανάλυσης λογισμικού, εντοπίζονται κοινά χαρακτηριστικά ή σημεία που εμφανίζονται σε πολλές φωτογραφίες. Βασισμένο στην αναγνώριση αυτών των σημείων και χαρακτηριστικών, το λογισμικό ανακατασκευάζει ψηφιακά το τρισδιάστατο σχήμα και τη δομή του αντικειμένου ή της σκηνής.
Στην αρχαιολογία και την ενάλια αρχαιολογία, η φωτογραμμετρία χρησιμοποιείται για την καταγραφή θέσεων και ευρημάτων, την παρακολούθηση αρχαιολογικών χώρων, αποτελώντας ένα σημαντικό εργαλείο στο «οπλοστάσιο» των αρχαιολόγων. Σε σύγκριση με τις παραδοσιακές τεχνικές καταγραφής, η φωτογραμμετρία είναι ένας πιο εύκολος, γρήγορος και οικονομικός τρόπος απόκτησης ενός εξαιρετικά ακριβούς, μετρικά καταγεγραμμένου αρχείου.
Τα φωτογραμμετρικά μοντέλα δεν χρησιμεύουν μόνο ως πολύτιμο ψηφιακό αρχείο, διατηρώντας αναλυτικά αρχεία αρχαιολογικών χώρων και ευρημάτων για τις μελλοντικές γενιές, αλλά προσφέρουν και εντυπωσιακές οπτικοποιήσεις. Αυτές οι οπτικοποιήσεις επιτρέπουν στους ερευνητές και στο κοινό να εξερευνήσουν και να αλληλεπιδράσουν εικονικά με τοποθεσίες και αντικείμενα, ακόμα και αν είναι δυσπρόσιτα.
Λογισμικά
Η επεξεργασία των φωτογραμμετρικών μοντέλων που χρησιμοποιήθηκαν στην εφαρμογή, έγινε με το λογισμικό Agisoft Metashape. Οι τρισδιάστατες σκηνές και τα αρχεία .gltf, δημιουργήθηκαν με το Autodesk Maya και το Verge 3D. Το Verge 3D και το Adobe Dreamweaver χρησιμοποιήθηκαν σε συνδυασμό για τη δημιουργία της τελικής διαδραστικής εφαρμογής. Τα σχέδια των ναυπηγικών γραμμών ψηφιοποιήθηκαν μέσω του Adobe Illustrator.
Δεδομένου ότι το Verge 3D χρησιμοποιεί WebGL για την απόδοση τρισδιάστατων γραφικών, συνιστούμε το Google Chrome για την καλύτερη εμπειρία κατά τη χρήση των εφαρμογών του Mare Cyprium.
Ευχαριστίες
Κωνσταντίνος Νικολάου
Κωνσταντίνα Ξανθοπούλου
Επιπρόσθετες πληροφορίες και δημοσιεύσεις
Δαμιανίδης Κ. 1998. Ελληνική Παραδοσιακή Ναυπηγική. Αθήνα, Πολιτιστικό Τεχνολογικό Ίδρυμα ΕΤΒΑ, 2η έκδοση.
Χρήσιμοι σύνδεσμοι
